Pogrzeb papieża – przebieg ceremonii

Pogrzeb papieża składa się z mszy świętej celebrowanej na Placu św. Piotra, z udziałem wielu wybitnych osobistości i gości, a potem z pochówku już w skromniejszym gronie.

Jak wygląda ceremonia pogrzebowa papieża i ile trwa?

Przed pogrzebem ciało papieża zawsze wystawiane było na katafalku, papież Franciszek zmienił to jednak na wystawienie od razu w trumnie. Papież Franciszek od 2023 roku sam planował swój pogrzeb i uprościł część rytuałów, choć te najważniejsze pozostały bez zmian (księga obrzędów poświęca na aspekty pogrzebowe papieża... 450 stron!).

Pogrzeb papieża składa się z dwóch głównych części. Pierwszą jest msza święta na Placu św. Piotra, drugą zaś już sam pochówek. Msza święta podczas pogrzebu papieża trwa około 3 godzin. Uczestniczą w niej delegaci miasta Rzym, delegacja włoskiego rządu z prezydentem na czele, delegacje poszczególnych państw, głowy państw, inni ważni goście (np. byli politycy) itp. Porządek zajmowania miejsc jest ściśle określony, pod uwagę brana jest ranga delegacji oraz długość stosunków danego kraju utrzymywanych z Watykanem (co ciekawe, dawniej pogrzeby odbywały się bez rozgłosu, w gronie najbliższych współpracowników papieża i wysokich hierarchów Kościoła). Po mszy św. odbywa się pochówek, ta część ceremonii jest krótsza, trwa mniej więcej 30-40 minut.

Zamknięcie trumny i msza św. pogrzebowa papieża

Tak naprawdę uroczystości pogrzebowe zaczynają się w momencie zamknięcia trumny z ciałem papieża. Jeśli jest taka możliwość, trumna zamykana jest w dzień poprzedzający pogrzeb, jeśli nie, wcześnie rano w dniu pogrzebu. Podczas zamykania trumny papieskiej (dawniej ciało papieża zamykano w trzech trumnach: cyprysowej, cynkowej i z drewna orzechowego, jednak obecnie tylko w dwóch) zwyczajowo znajduje się przy niej kilkanaście osób: kamerling i wicekamerling, kardynał protobiskup, kardynał protoprezbiter i kardynał protodiakon, archiprezbiter Bazyliki Watykańskiej, kardynał pełniący nieformalną funkcję sekretarza stanu, kardynał wikariusz Rzymu, prefekt Domu Papieskiego, jałmużnik, sekretarz papieża oraz przedstawiciele kanoników Bazyliki św. Piotra.

Na twarz papieża nakładany jest biały welon, ciało zostaje skropione wodą święconą, do trumny trafia torebka z monetami wytłoczonymi podczas pontyfikatu, w takiej liczbie, ile lat trwał pontyfikat, oraz tak zwana tuba z Rogito ze spisem wszystkich najważniejszych faktów z życia zmarłego.

Następnie trumna przenoszona jest na miejsce odprawiania mszy świętej, w formie procesji, niesie ją 12 lektykarzy papieskich. Wcześniej były to różne miejsca związane z papiestwem lub nawet danym papieżem, ale od reform liturgicznych zdecydowano się na Plac św. Piotra i tam odbywa się każda papieska msza pogrzebowa.

Msza celebrowana jest zarówno przez kardynałów, jak i patriarchów Kościoła Wschodniego, a przewodniczy jej dziekan Kolegium Kardynałów (jeśli z jakichś powodów nie może sprawować tej funkcji, zastępuje go subdziekan lub też ten kardynał, który najwcześniej objął swoją funkcję).

Sama trumna z ciałem papieża zostaje wniesiona na Plac św. Piotra kilka, kilkanaście minut przed rozpoczęciem mszy św. Kładzie się na niej otwarty Ewangeliarz (który dobrze kojarzymy z pogrzebu Jana Pawła II, kiedy to wiatr przewracał jego strony, a potem, jakby symbolicznie, zamknął księgę), a także kielich i patenę.

Liturgia sprawowana jest po łacinie, choć dochodzą do tego elementy z innych języków. Wszyscy sprawujący mszę św. ubrani są w czerwone szaty, oznaczające żałobę po głowie Kościoła, a we wczesnym chrześcijaństwie żałobę ogólnie. Mszę kończy śpiew Magnificat, oznaczający, że zaczęły się przygotowania do wyniesienia trumny z Placu św. Piotra.

Pochówek papieża

Pochówek jest krótszą częścią ceremonii, często zamyka się w 30 minutach. Jeszcze do niedawna miał on miejsce w Grotach Watykańskich, jednak papież Franciszek umożliwił pochówek w innych miejscach. Sam dla siebie wybrał bazylikę Matki Bożej Większej, która znajduje się nie w Watykanie, a w Rzymie (nie jest to wyjątek, blisko połowa papieży została pochowana poza Watykanem, niektórzy nawet poza Italią, we Francji i w Niemczech). To jednak pierwszy przypadek od 120 lat, kiedy ciało papieża nie będzie złożone w Grotach Watykańskich.

Każdemu pochówkowi papieża przewodniczy kardynał kamerling, któremu towarzyszy grupa duchownych, w dużej mierze pokrywająca się z tymi, którzy byli obecni przy zamknięciu trumny (dochodzą między innymi kanonicy watykańscy czy rodzina papieża). Przebieg pochówku nie odbiega specjalnie od każdej innej uroczystości tego typu w obrządku chrześcijańskim, poza tym, że na trumnie składane są pieczęcie kamerlinga, Prefektury Domu Papieskiego i Biura Uroczystości Liturgicznych (oraz Kapituły Watykańskiej, o ile pochówek jest w Grotach Watykańskich). Po złożeniu trumny do grobu odśpiewana zostaje Salve Regina, odczytuje się akt pochówku, który potwierdzają podpisem delegaci kamerlinga i prefekta. To oficjalne zakończenie ceremonii pogrzebu papieskiego.

Żałoba narodowa, upamiętnienie papieża

Pogrzeb papieża jest wydarzeniem ogromnej rangi. W niektórych krajach wprowadzana jest żałoba narodowa. W przypadku pogrzebu papieża Franciszka w Polsce również ją wprowadzono (od północy w piątek do północy z soboty na niedzielę), choć nie jest rzecz jasna aż tak restrykcyjna jak po śmierci Jana Pawła II. Wiąże się z opuszczeniem flag do połowy masztu, nie odnosi się natomiast do odwoływania imprez masowych (jeśli chodzi o sport, decyzje pozostawiono szefom związków, jeśli godziny rozgrywek nie kolidują z pogrzebem, mecze odbędą się normalnie, organizatorzy koncertów mają sami podjąć decyzje).

Po śmierci papieża Franciszka w Hiszpanii zdecydowano się na trzydniową żałobę narodową, zaś w ojczystej dla papieża Argentynie potrwa ona aż siedem dni (klub piłkarski San Lorenzo, którego papież Franciszek był fanem i członkiem stowarzyszenia kibiców, zapowiedział już, że nowy stadion otrzyma imię upamiętniające papieża).

Najdłużej żałoba narodowa trwa w Watykanie – 9 dni.