Kim jest szafarz i kto może nim zostać?

Szafarz nadzwyczajny to osoba świecka uprawniona do udzielania sakramentu Komunii Świętej w określonych okolicznościach. Szafarz pełni swą posługę bezinteresownie, musi spełniać przy okazji kilka podstawowych warunków.

Szafarz – kto to?

Szafarz jest osobą uprawnioną do udzielania sakramentów.

W przypadku potocznego znaczenia tego słowa chodzi o szafarzy nadzwyczajnych Komunii Świętej (szafarze zwyczajni to biskupi, prezbiterzy, diakoni). Posługa ta została oficjalnie ustanowiona w 1972 i potwierdzona w 1973 roku za sprawą papieża Pawła VI (wydał on dokument „Ministeria quaedam” i instrukcje nazwane „Immensae Caritatis”).

W Polsce Episkopat zatwierdził funkcję szafarza nadzwyczajnego w maju 1990 roku. Początkowo nie cieszyła się ona dużą aprobatą społeczną (wielu wiernych nie podchodziło do nich po hostię), ale od kilkunastu lat sytuacja ta się zmieniła i szafarze nadzwyczajni są obecni w wielu polskich parafiach i powszechnie szanowani.

Najczęściej rolę szafarzy nadzwyczajnych pełnią akolici, osoby wyznaczone do posługi przez biskupów lub wyższych przełożonych zakonnych, nad którymi odmówiono odpowiednie błogosławieństwo, potem wręczono im patenę z chlebem lub kielich z winem oraz udzielono specjalnego pouczenia. Akolitami całkiem często są klerycy lub początkujący bracia zakonni. Szafarze nadzwyczajni będący akolitami mogą pełnić posługę nie tylko na terenie własnej parafii, ale w całej diecezji, a za zgodą ordynariusza także poza diecezją. Jeśli jednak w danej parafii brakuje i księży, i akolitów, część ich zadań przejmują wyznaczeni przez biskupa inni nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej – mogą być nimi zarówno mężczyźni, jak i kobiety (siostry zakonne, kobiety życia konsekrowanego). Mogą oni pełnić posługę wyłącznie we własnej parafii, tylko na określony czas, dopóki nie znajdzie się duchowny lub akolita.

W bardzo rzadkich przypadkach szafarzem nadzwyczajnym może zostać zwykła świecka osoba, którą pobłogosławi na czas pełnionej posługi biskup – w tym przypadku mowa o jednorazowej posłudze.

Szafarz - ubiór

Szafarze podczas mszy ubrani są w albę z cingulum (pas z frędzlami), zaś w trakcie odwiedzin u chorych obowiązuje ich odświętny strój świecki. W przypadku osób zakonnych strojem jest habit, zaś u osób konsekrowanych ich zgodny ze statusem ubiór.

Czy szafarz do ksiądz?

Szafarzem zwyczajnym jest każdy ksiądz. Szafarz nadzwyczajny natomiast jest osobą świecką, nie ma żadnych święceń i absolutnie nie jest księdzem, nie może go zastąpić w prowadzeniu liturgii.

Słowo „nadzwyczajny” nie jest przypadkowe – szafarze tacy pełnią swe posługi w nadzwyczajnych okolicznościach, na prośbę księdza, to on decyduje, czy w danym momencie są potrzebni.

Kto może zostać szafarzem?

Szafarze nadzwyczajni w Polsce powoływani są przez biskupów diecezjalnych wśród mężczyzn w wieku 25-65 lat.

Kandydaci muszą oczywiście wykazać się pobożnością i prowadzeniem moralnego oraz przykładnego życia w danej wspólnocie. Powinni angażować się w życie Kościoła i mieć poważanie w miejscowej społeczności. Kolejnym warunkiem jest wykształcenie - to musi być minimum średnie. Powinni także znać podstawowe prawdy teologiczne związane z Kościołem, Eucharystią i Mszą Świętą. Biskup w razie wątpliwości może wymagać od kandydata ukończenia kursu teologicznego lub też przedstawienia odpowiedniego świadectwa z takiego kursu. Stan cywilny kandydatów nie ma znaczenia (pomijając oczywiście rozwodników).

Jak zostać szafarzem?

1) Pierwszym krokiem jest rozmowa z proboszczem w swojej parafii. On udziela akredytacji (poleca kandydata), po której można udać się na kurs teologiczny.

Może też być tak, że to proboszcz sam zaproponuje komuś taką posługę. Standardowy kurs trwa kilka tygodni.

2) Później następuje rozmowa kandydata z biskupem (zwyczajowo kandydat musi być wcześniej polecony i przez proboszcza swej parafii, jak i dwóch innych księży).

3) Ostatnim etapem jest udzielenie błogosławieństwa przez biskupa w danej diecezji.

Funkcja szafarza trwa rok, a następnie zostaje przedłużana. W każdym przypadku przedłużenia posługi (a także przed pierwszą posługą) szafarz nadzwyczajny musi udać się na trzydniowe rekolekcje lub na dzień skupienia.

Funkcja szafarzy w Polsce staje się coraz popularniejsza, co jest efektem coraz mniejszej liczby powołań do stanu kapłańskiego. Posługa szafarza nadzwyczajnego jest bezinteresowna, aczkolwiek w wyjątkowych okolicznościach można się domagać zwrotu kosztów przejazdu lub rekompensaty, jeśli obowiązki szafarza wpłynęły na jego zarobki (szafarz nadzwyczajny może wykonywać dowolny zawód).

Jakie zadania ma szafarz?

Szafarze mogą udzielać sakramentu Komunii Świętej. Najczęściej dotyczy to osób chorych i niepełnosprawnych, które z powodu swego stanu zdrowia nie mogą uczestniczyć w liturgii (to pamiątka tradycji z II wieku, gdy po Eucharystii zanoszono hostie do osób, które nie mogły na niej być).

Szafarze mogą też udzielać pomocniczo Komunii podczas mszy świętej. Zazwyczaj ma to miejsce, gdy bardzo dużo osób przystępuje do tego sakramentu i całość znacznie by się przeciągnęła, ale też w przypadku, gdy któryś z księży jest chory, nieobecny, zajęty innymi sprawami duszpasterskimi lub po prostu w podeszłym wieku.

Bardzo często są ponadto poszukiwani przez szpitale, aby udzielać sakramentu Komunii Świętej chorym. Uczestniczą także w Komunii Świętej pod dwoma postaciami, niosąc kielich z winem.

Szafarze nadzwyczajni będący akolitami mogą puryfikować naczynia liturgiczne w czasie mszy lub bezpośrednio po niej, inni mogą to robić wyłącznie w wyjątkowych okolicznościach.

Z innych zadań szafarzy nadzwyczajnych wymienić można niesienie krzyża i świecy w procesji wejścia, podawanie ksiąg księdzu, ogólne przygotowanie ołtarza, wystawienie i schowanie Najświętszego Sakramentu (akolici), odbieranie darów, asystowanie księdzu podczas okadzania, okadzanie księdza i wiernych, gdy nie ma diakona.

Szafarz nadzwyczajny nie powinien pełnić innych funkcji kościelnych, na przykład być równocześnie jeszcze lektorem lub kantorem.

Czy szafarz może współżyć?

Szafarz nadzwyczajny jest osobą świecką. Może mieć żonę i dzieci. Zgodnie z nauką Kościoła nie może współżyć, jeśli nie jest w sakramentalnym związku małżeńskim, nie może też przekraczać żadnych powszechnie uznawanych zasad moralnych (unikanie grzechów związanych z lubieżnością itp).

W związku ma być przykładem autentycznej miłości i poszanowania drugiego człowieka.